Muziektherapie in Nij Smellinghe

Muziektherapie bij motoriek

Bewegingsstoornissen, zoals de ziekte van Parkinson, Huntington, een beroerte of cerebrale parese, beïnvloeden het vermogen om vloeiend en gecoördineerd te bewegen. Muziek kan hierbij effectief zijn. Dankzij de unieke samenwerking tussen gehoor- en bewegingsgebieden in de hersenen kan ritmische muziek motorische processen ondersteunen en verbeteren (Zatorre et al., 2007).

Wanneer we naar muziek luisteren, gebeurt er meer dan alleen auditieve verwerking. Ritmische geluiden activeren direct motorische hersengebieden, zoals de supplementary motor area (SMA) en de premotorische cortex, via een snelle koppeling tussen gehoor en beweging. Hierdoor kan het brein muziek omzetten in motorische aansturing, waardoor bewegen makkelijker wordt (Zatorre et al., 2007).

Bij het verwerken van ritme spelen ook de basale ganglia een cruciale rol. Deze hersenstructuren helpen bij het herkennen van regelmaat en het voorbereiden van bewegingen op de maat van de muziek. Ritme fungeert als een externe motor die beweging op gang helpt brengen (Grahn & Brett, 2009). Daarnaast zorgt het cerebellum voor de fijne afstemming van timing en coördinatie. Samen vormen de basale ganglia en het cerebellum een ‘dubbel timing-systeem’ in het brein: de basale ganglia houden het tempo vast (beat-based timing), terwijl het cerebellum verantwoordelijk is voor de precieze duur en afstemming van bewegingen (Kotz et al., 2018).

Onderzoek laat zien dat muziektherapie meer doet dan alleen ondersteunen tijdens beweging. Muziek kan neuroplasticiteit stimuleren: het vermogen van de hersenen om zich aan te passen. Dit betekent dat muziek zelfs bij schade aan de hersenen kan helpen om alternatieve routes voor beweging te activeren en te versterken (Sihvonen et al., 2017). Hierdoor kunnen mensen met bewegingsstoornissen niet alleen beter bewegen, maar ervaren zij ook meer plezier, motivatie en ontspanning tijdens de therapie.

Muziektherapie bij spraak/taal

Spraak- en taalverwerking in het brein vindt grotendeels plaats in de linkerhersenhelft, met belangrijke gebieden zoals Broca’s gebied (voor spraakproductie) en Wernicke’s gebied (voor taalbegrip). Bij schade aan deze gebieden, bijvoorbeeld door een beroerte, kan afasie ontstaan, wat leidt tot problemen met spreken, begrijpen, lezen of schrijven (Fridriksson et al., 2012). Interessant is dat muziek en taal deels overlappende neurale netwerken gebruiken, zoals ritme- en prosodieverwerking, waardoor muziek een krachtig hulpmiddel kan zijn bij taalrehabilitatie (Patel, 2017; Thaut, 2005).

Binnen de muziektherapie wordt deze overlap benut, bijvoorbeeld bij de behandeling van afasie. Onderzoek naar Speech-Music Therapy for Aphasia (SMTA) laat zien dat ritmische en melodische elementen spraakproductie kunnen ondersteunen door alternatieve, vaak rechterhemisferische, netwerken te activeren (Hurkmans et al., 2012). Patiënten herhalen ritmisch gesproken zinnen of zingen melodieën die de natuurlijke prosodie van spraak nabootsen, wat kan helpen bij het hervinden van vloeiendheid. Deze aanpak sluit aan bij de neuroplasticiteit van het brein, waarbij onbeschadigde gebieden functies van beschadigde delen kunnen overnemen (Fridriksson et al., 2012).

De inzet van muziektherapie in het ziekenhuis biedt dus waardevolle ondersteuning bij spraak- en taalproblemen. Door de gedeelde netwerken van muziek en taal in het brein aan te spreken, bevordert muziektherapie communicatieve vaardigheden bij neurologische aandoeningen en draagt het bij aan de kwaliteit van leven van patiënten (Thaut et al., 2014).

Muziektherapie bij cognitie

Cognitieve functies, zoals aandacht, geheugen en executieve functies, worden aangestuurd door complexe netwerken in het brein, waaronder de frontale, temporale en pariëtale kwabben (Lezak et al., 2012). Vooral de frontale lobben spelen een cruciale rol in executieve functies zoals plannen, flexibiliteit en probleemoplossend vermogen (Stuss & Alexander, 2000; Miyake et al., 2000). Opvallend is dat veel van deze hersengebieden ook betrokken zijn bij muziekverwerking. Muziek activeert niet alleen auditieve gebieden, maar ook cognitieve netwerken die betrokken zijn bij geheugen, aandacht en emotionele regulatie (Koelsch, 2020; Thaut, 2005). Hierdoor ontstaat er een sterke overlap tussen de neurale processen van muziek en cognitie.

In muziektherapie wordt deze overlap benut om cognitieve functies te ondersteunen of te herstellen bij patiënten in het ziekenhuis. Bij neurologische aandoeningen zoals traumatisch hersenletsel, dementie of na een beroerte kan cognitieve revalidatie ondersteund worden met muziek. Ritmische stimulatie en gestructureerde muzikale interventies kunnen helpen bij het verbeteren van aandacht, werkgeheugen en taakinitiatie (Sohlberg & Mateer, 1989; Thaut & Hoemberg, 2014), en melodische (verwachtings)patronen kunnen een middel zijn bij training van neglect (Thaut et al., 2005; 2020).

Binnen het ziekenhuiscontext kan muziektherapie dus ingezet worden om cognitieve revalidatie te ondersteunen. Door gebruik te maken van ritme, melodie en herhaling kunnen interventies worden afgestemd op specifieke cognitieve doelen, zoals het verbeteren van aandacht, geheugen, neglect, initiatief nemen, inhibitietraining et cetera. Dankzij de brede en diepgaande activatie van cognitieve netwerken via muziek, biedt muziektherapie een effectieve en motiverende aanvulling op traditionele cognitieve revalidatieprogramma’s (Thaut, 2003).

Muziektherapie op de Intensive Care

Muziek wordt in het brein verwerkt via uitgebreide neurale netwerken, waaronder de auditieve cortex, prefrontale cortex, het limbisch systeem en subcorticale structuren. Interessant is dat sommige van deze netwerken relatief intact kunnen blijven bij patiënten met bewustzijnsstoornissen of een minimaal bewustzijnstoestand. Functionele beeldvorming laat zien dat bekende of emotioneel geladen muziek bij bewustzijnsstoornissen activiteit kan oproepen in gebieden die geassocieerd zijn met geheugen, emotie en zelfs bewustzijn (O’Kelly et al., 2013; Rolnick & Altenmüller, 2014).

Onderzoek toont aan dat muziektherapie arousal en gedragsmatige responsiviteit kan verhogen tijdens en na sessies (O’Kelly et al., 2013), en dat het bovendien functionele hersenconnectiviteit kan verbeteren (Rolnick & Altenmüller, 2014). Daarnaast blijkt emotioneel geladen muziek, zoals favoriete liedjes, vaak sterkere reacties op te roepen dan neutrale muziek.

De auditieve systemen in het brein zijn vaak goed bewaard bij ernstig hersenletsel, waardoor muziek een unieke ingang kan bieden tot onbewuste of moeilijk bereikbare cognitieve processen. Muziek activeert onder andere het default mode network en gebieden die betrokken zijn bij zelfbewustzijn en autobiografisch geheugen, wat bij bewustzijnsstoornissen essentieel kan zijn om tekenen van (herstellend) bewustzijn te detecteren (Rolnick & Altenmüller, 2014).

Muziektherapie biedt bij bewustzijnsstoornissen daarmee unieke mogelijkheden. Door gebruik te maken van de relatief intacte auditieve verwerking en de emotionele kracht van muziek, kan bewustzijn worden gestimuleerd en opgespoord.